“Ritalin werkt langdurig door in kinderbrein”

NOS Nieuwssite, 3 augustus 2016: Ritalin werkt langdurig door in kinderbrein

Zie ook het artikel ‘Hersenpil’ in het NRC Handelsblad op 30-08-2016: Hersenpil

Wat suggereert de titel?

Het ADHD-medicijn ritalin (methylphenidaat) wordt vaak voorgeschreven aan volwassenen en kinderen met ADHD, en lijkt ook het gewenste effect te hebben op het gedrag van ADHD-patiënten. Maar over de effecten op het brein is nauwelijks iets bekend. Het NOS-bericht stelt dat langdurig gebruik van ritalin geen blijvende effecten heeft op het volwassen brein maar wel op het kinderbrein. De onderzoeker meldt in het NOS-bericht dat we niet hoeven stoppen met voorschrijven van ritalin aan kinderen maar dat voorzichtigheid geboden is, en ritalin alleen voor echte ADHD-patiënten bestemd moet zijn.

Op welk wetenschappelijk onderzoek is het nieuws- of persbericht gebaseerd?

Reneman et al. JAMA Psychiatry. doi:10.1001/jamapsychiatry.2016.1572 Published online August 3, 2016.

Het onderzoek is in Nederland uitgevoerd bij bijna 100 patiënten van 3 klinieken, Triversum, De Bascule, en PsyQ, onder leiding van Reneman van het Amsterdams Medisch Centrum AMC. Het onderzoeksverslag verscheen in JAMA Psychiatry, een wetenschappelijk toptijdschrift.

Ongeveer de helft van de proefpersonen was 10-12 jaar oud, de andere helft was tussen de 23-40 jaar. De participanten werden gerandomiseerd toegewezen aan een ritalin en een placebo conditie; het experiment duurde ongeveer 4 maanden. De patiënten hadden nog geen ervaring met ritalin opgedaan voorafgaand aan de studie.

Voor en na de ritalin/placebo interventie gebruikten de onderzoekers tweemaal de MRI scanner om veranderingen in doorbloeding van de hersenen (term uit het nieuwsbericht) te meten in reactie op een ritalin pilletje. De onderzoekers speurden in de grijze stof van drie gebieden naar die veranderingen: striatum, thalamus en de anterior cingulate cortex (ACC). Bij volwassenen was een week na afloop van de behandeling geen verschil in doorbloeding te zien tussen ritalin- en placebogroep maar bij de kinderen zagen de onderzoekers meer doorbloeding in het striatum en in de thalamus bij de ritalin gebruikers. Verrassend genoeg bleken de effecten van ritalin op het gedrag van de ADHD-kinderen niet te beklijven.

Lees hier het JAMA paper

Is dit echt wetenschappelijk nieuws?

De studie is baanbrekend omdat zelden nauwkeurig naar de effecten van medicamenten bij kinderen wordt gekeken, en zeker niet op neuraal niveau via hersenscans. Het probleem is dat de uitkomsten statistisch minder zeker zijn dan het persbericht en ook de onderzoekers doen geloven. Wat blijkt? Strikt genomen overleven de statistische toetsen van het effect van ritalin op doorbloeding van het brein niet de gebruikelijke correctie voor het aantal toetsen. Omdat drie gebieden worden getoetst via onafhankelijke t-toetsen zou het toetsingsniveau van p = .05 via een correctie moeten worden aangepast. Op dat gecorrigeerde niveau is waarschijnlijk geen van de drie onafhankelijke t-toetsen significant, en dat zijn de cruciale toetsen voor de effectiviteit van ritalin. De gepaarde t-toetsen zijn hiervoor irrelevant omdat vergelijking van ritalin-placebo bij deze toetsen ontbreekt. De resultaten kunnen dus nog steeds op toeval berusten, de effecten van ritalin op doorbloeding van het kinderbrein zijn hoogstens subtiel en mogelijk niet reproduceerbaar. Opvallend is dat een beslissende overall multivariate toets met condities (placebo vs ritalin), leeftijdsgroepen (kinderen vs volwassenen), en de voor- en nametingen van doorbloeding van de 3 hersengebieden ontbreekt. Replicatie is dan ook broodnodig, liefst in een grotere steekproef.

Wat is de kwaliteit van het onderzoek?

Het is een voortreffelijk opgezette studie die aan alle voorwaarden van een verantwoord wetenschappelijk experiment voldoet, zoals gerandomiseerde toewijzing aan experimentele en controlegroep, zorgvuldige monitoring van de interventie, diepgaande meting van effecten, en ‘last but not least’: pre-registratie van het experiment. Alleen de statistische bewerking van de data past niet goed bij het design, geeft marginale effecten te zien, en laat ruimte voor twijfel aan de robuustheid van de bevindingen.

Wat is de praktische bruikbaarheid?

Vooralsnog is de praktische bruikbaarheid gering, en is eerst een replicatiestudie nodig om zeker te weten of de bevindingen standhouden. De studie werpt wel een schaduw over ritalin als geneesmiddel voor ADHD: ten eerste zijn er mogelijk blijvende veranderingen in het brein aan de orde, tenminste als het onderzoek repliceerbaar is. Van die veranderingen weten we niet of ze op termijn schadelijk zijn en misschien tot permanente afhankelijkheid van ritalin kunnen leiden. Ten tweede toont de studie bij de kinderen geen blijvende positieve gedragsveranderingen aan door ritalin. Als ritalin het brein zou veranderen maar niet het gedrag is de vraag welk praktisch nut dit middel heeft.